Ο Ελύτης στο "Εν Λευκώ" στην ενότητα για τον Ανδρέα Εμπερίκο

Ανδρέας Εμπειρίκος.. έφυγε σαν σήμερα 03/08/1975

Επειδή εδώ έχουμε να κάνουμε –όπου κι αν βρεθούμε, σ΄όποιο σημείο της γης- με μια τράπουλα εκατοντάδων απαγορευτικών κανόνων, που φιμώνουν το δύστυχο άτομο και δημιουργούν κοινωνικά δράματα, κυριολεκτικά εκ του μη όντος. Από τους ντυμένους τα χρυσά ως τους ντυμένους τα μαύρα την ανακατώνουν όλοι τους εκ περιτροπής και τη ρίχνουν στο τραπέζι με άπειρους συνδυασμούς, που ακόμη και όταν αλληλοσυγκρούονται, καταλήγουν πάντοτε στο ίδιο αποτέλεσμα. Να πληρώνει ο συγκεκριμένος για να εισπράττει ο αφηρημένος. Να στραγγαλίζεται το άτομο για να αναπνέει η ομάδα, χωρίς, σημειωτέον, εκείνος που ανήκει στην ομάδα να το έχει πάρει καν είδηση. Δεν είναι αστεία. Είναι μια συνεχής αναμέτρηση που, χωρίς αμφιβολία, στο πεδίο των μαχών της πέφτουν όχι μόνον οι ανειδοποίητοι και αμέτοχοι, σε περίπτωση νίκης, μαχητές, αλλά εκατομμύρια ολόκληρα πληθυσμού αμάχου. Το παιδί που δεν έπαιξε, η κόρη που δεν έσμιξε  με τον άντρα που ήθελε, ο σκεπτόμενος που δεν αξιώθηκε να πει τη σκέψη του. Ένα αδιάκοπο φονικό και φονιάδες όλοι μας. 151

Πάρε την λέξη μου, λέει ο Ανδρέας Εμπειρίκος, δώσε μου το χέρι σου. Μέσα σ’ αυτή τη διπλή κίνηση βρίσκεται διατυπωμένη, με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία, η αντίληψη που βγάζει από τον άνθρωπο τον ποιητή. Μια συναλλαγή, επιτέλους, εκτός εμπορίου. Δίνεις και παίρνεις, χωρίς ούτε να πουλάς, ούτε ν’ αγοράζεις. Αν υπάρχει κάτι που περνάει από χέρι σε χέρι, αυτό είναι η ανθρωπιά. 130

·         Ως ένα σημείο η ποίηση λύνει προβλήματα. Στο αμέσως υψηλότερο, θέτει καινούργια. Στο ύψιστο, τα αίρει ως εκεί που παύουν ν’ αποτελούν προβλήματα. 

 Μια μειοψηφία εβρέθηκε πάντοτε, από τους αρχαίους καιρούς ίσαμε σήμερα, να εμπιστευθεί τη φαντασία και μ΄αυτήν να υπερακοντίσει τη μεγαλύτερη ανασχετική δύναμη του ανθρώπου: τη σκοπιμότητα. Δυστυχώς στο χωρισμό μας από τραπέζης και κοίτης με την αφιλοκέρδεια εθισθήκαμε τόσο πολύ, που η έννοια του «παιχνιδιού» να μας φαίνεται σήμερα τερατώδης. Και όμως. Ένας λαός που αδυνατεί –το ολιγότερο- να επιστρέψει νοερά το ραβδί που κρατά στο δέντρο απ’ όπου κατάγεται, είναι καταδικασμένος, με το ίδιο ραβδί , κουτσαίνοντας, να συνεχίσει την πορεία του μέσα στην ιστορία. 130

·         Περί αυτού πρόκειται. Η Ποίηση έγινε για να διορθώνει τα λάθη του Θεού. Ή, εάν όχι, τότε για να δείχνει πόσο λανθασμένα εμείς συλλάβαμε τη δωρεά του. 116

·         Σίγουρα, όσον αφορά την ψυχή και από την άποψη της διαγνωστικής, εξακολουθούμε να περπατάμε με τα τέσσερα. 117

·         Τριάντα αιώνες και πλέον ο άνθρωπος πασχίζει να βάλει τη μια λέξη κοντά στην άλλη με τέτοιον τρόπο που η σκέψη να εξαναγκάζεται να παίρνει καινούργιες, αδοκίμαστες στροφές. Ιδού που η λειτουργία αυτή σταμάτησε. Είμαστε πανέτοιμοι για τη βλακεία. 114

·         Επιτέλους, να βρίσκεται ή όχι στη ζωή κανείς, όπως λέει κι ο Μπρετόν, είναι μια φανταστική υπόθεση. Να βλέπει όμως το δέρας που κυνηγούσε σαράντα τόσους χρόνους, κρεμάμενο σ’ ένα τσιγκέλι να το δέρνουν οι αέρηδες χωρίς ούτ’ ένα χέρι ν’ απλώνεται κατά κει, μα την αλήθεια δεν υποφέρεται. 112

·         Ποιος θα το φανταζότανε ποτέ ότι σε μέρες ειρήνης και ευημερίας η χ ά ρ ι ς θα μπορούσε να υποτιμηθεί; Και όμως. Σήμερα, εάν δεν έχεις τίποτα να κερδίσεις απ’ αυτό που κάνεις, σε κοιτάζουν όλοι με ανοιχτό στόμα.112

Ο τρόπος που είδαν τον κόσμο ένας Ηράκλειτος, ένας Blake, ένας Rimbaud, δεν αλλάζει κατα το είδος της κλείδας. Αλλάζει μόνο κατα το χειρισμο της. Μια μειοψηφία εβρέθηκε πάντοτε, από τους αρχαίους καιρούς ίσαμε σήμερα να εμπιστευθεί τη φαντασία και μ'αυτήν να υπερακοντίσει τη μεγαλύτερη ανασχετική δύναμη του ανθρώπου: τη σκοπιμότητα. Δυστυχώς, στο χωρισμό μας από τραπέζης και κοίτης με την αφιλοκέρδεια εθισθήκαμε τόσο πολύ, που η έννοια του "παιχνιδιού" να μας φαίνεται σήμερα τερατώδης.. Και όμως, ενας λαός που αδυνατεί -το ολιγώτερο- να επιστρέψει νοερά το ραβδί που κρατεί στο δέντρο απ' όπου κατάγεται, είναι καταδικασμένος, με το ίδιο αυτό ραβδί, κουτσαίνοντας, να συνεχίσει την πορεία του μέσα στην ιστορία. Και η τέχνη τότε τι να του κάνει; Δεν αρκεί να 'χεις τσιμέντο και σίδερο για να πεις πως έχεις και σπίτι. Μ' ένα σωρό υλικά θ' απομείνεις, όπως ο περίφημος εικοστός μας αιώνας, που έφτασε στο διάστημα για να μας πει οτι δε βλέπει τίποτα. Οι παλαιοί έβλεπαν αγγέλους. Και ναι μεν δε λυπάμαι που πάψαμε να τους βλέπουμε, ασφαλώς όμως λυπάμαι που δε βρήκαμε τίποτε άλλο για να τους αντικαταστήσουμε. Απ' αυτά που έσωσε να συνάξει μες στους αιώνες η δύναμη της λαικής φαντασίας ούτε ένα κομματάκι δε γίνεται ν' αφαιρεσεις εάν προηγουμένως δεν έχεις βρεί με τι θα το αντικαταστήσεις. Φαίνεται παράλογο. Διαφορετικά όμως ολόκληρο το οικοδόμημα θα καταρρεύσει.