ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ

 

Δε κοιτάω πια τα σύννεφα που δραπετεύουν μέσα από σχισμές γαλάζιου

ούτε τον αέρα που φυσά μέσα στα φορέματα των άστρων.

Πάνε χρόνια που δε μιλώ στο φεγγάρι

μπέρδεψα τους κύκλους του και με την πανσέληνο κλείνομαι μέσα.

Δε κοιτώ πια τον ήλιο και έτσι αδάκρυτα έχω τα μάτια.

Δε ξέρω που βρίσκονται τα όνειρα μου γιατί ψηλά

πια δε κοιτώ.

Δε σιγοτραγουδώ όταν περπατώ

ένας ξερόβηχας στοιχειώνει τη βόλτα μου

μόνο το άχαρο τσιμέντο βαθιά τρυπώ με τη ματιά μου

και συναντώ την άβυσσο…

Και όλα αυτά τα πολλά «δεν» τα κέντησα στο

φόρεμα της απαισιοδοξίας που φορώ.

ο Καλλιτέχνης..

Ο Καλλιτέχνης ζει πάντα σε ένα μεθόριο. κινείται ανάμεσα στους άλλους, κοινωνεί  και κοινωνείται αλλά παραμένει πάντα παρατηρητής. Παρατηρητής του ανθρώπινου δράματος και του ουσιώδους της ζωής. Κρατάει ισορροπίες αλλά επιτρέπει συχνά στον εαυτό του να τις χάνει , γιατί πρέπει να βιώσει τη δική του κατάρρευση, το δικό του σκοτάδι για να σκάψει προς το Φως…
Ο Καλλιτέχνης είναι πάντα ένα παιδί, βλέπει σαν παιδί τα πάντα για πρώτη φορά. Η ασφαλής απόσταση με το ένα πόδι έξω απ τον κόσμο τον κάνει να αποδομεί τα πράγματα και τα νοήματα για να τα συναρμολογήσει εκ νέου τελικά με τα δικά του υλικά. Τα υλικά της ψυχής του και των ονείρων του. Σμιλεύει το μέσα του Χάος σε Ομορφιά που τη μοιράζει απλόχερα σε όλους. Τα «τέρατα» που παλεύει, μπορούν να γίνουν άγγελοι, λουλούδια, χρώματα, συναισθήματα, το ά-σχημο γίνεται ό-μορφο…
Ο Καλλιτέχνης χάνει συχνά την πίστη του και το κουράγιο του μα τα ξαναβρίσκει το ίδιο εύκολα στα απλά καθημερινά πράγματα…
Ζει μόνος ανάμεσα στους άλλους, όσο και αν προσπαθεί να κρυφτεί , οι άλλοι πάντα τον ανακαλύπτουν είτε σαν «φωτισμένο» είτε σαν «φρικιό». Θέλει και ο ίδιος να κρυφτεί , μα όχι για πολύ ίσα ίσα για να μπορέσει να φανερώσει με όλη την εκστατική του θέληση την Αλήθεια του και μετά να αποσυρθεί και πάλι κυνηγώντας ένα ακόμα Όραμα..
Ο Καλλιτέχνης τρέχει συνεχώς πίσω από τις «ανθρώπινες μουντζούρες» για να διορθώσει το πόσο λάθος εκ λάβαμε τα Θεία Δώρα.
Γεννάει αδιάκοπα τις άπειρες δυνατότητες του πεπρωμένου μας και μας υπενθυμίζει το πόσο μεγάλοι μπορούμε να είμαστε μέσα στην θνητή ταπεινότητα μας.
Εύη

ΜΑΣΚΕΣ..ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ

ΜΑΣΚΕΣ

 

Η τέχνη της Ζωής είναι μόνο μια μικρή εισαγωγή, ένα προλογικό σημείωμα για τη μεγάλη Τέχνη του Θανάτου.. Γιατί θα πρέπει κανείς να ξέρει να πεθαίνει κάθε μέρα..

 

Σε είδα πίσω από τους κυκλωτικούς καπνούς πέρα απ τα φώτα της σκηνής να σκαλίζεις στη μάσκα σου μια τελευταία έκφραση πόνου και μετά πάλι να χάνεσαι στις άριες της παραζάλης σου και η σελήνη πήρε τη μορφή σου ή εσύ τη δική της; ‘Έτσι χλωμοί και οι δύο γίνατε πια αχώριστοι φύλακες της νύχτας  και μέσα στις τελευταίες κραυγές της έκστασης σου δε πρόλαβες να ακούσεις το τελευταίο χειροκρότημα, το τελευταίο σαρκαστικό χειροκρότημα της Ζωής που είχε κλείσει πρώτη θέση στο θεωρείο αποστασιοποιημένη από ψηλά πάντα αφ’ υψηλού να σε κοιτά. Καημένε  Άμλετ  ποιος να βρεθεί τα λόγια σου να εξηγήσει που οι τρελοί λογικεύτηκαν; Μόνο παίξε το ρόλο σου σωστά ως το τέλος της μάταιης παράστασης. Είναι προνόμιο να είσαι εκεί πάνω ένας ενώπιον τόσων θεατών μα μην υποτιμάς την απαθή στάση τους. Αυτοί πληρώνουνε το νοίκι σου. Εσύ πατσίζεις με την ψυχή σου.

Παίξε το ρόλο σου όσο καλύτερα μπορείς. Δεν έχεις την πολυτέλεια να κινείς τα νήματα μα από την ερμηνεία σου θα εξαρτηθούν όλες οι επόμενες παραστάσεις. Τουλάχιστον να είσαι πρωταγωνιστής. Εντάξει το ξέρω πως κάθε φορά που έλεγες πως δε θα ξαναπιστέψεις  με διαφορετικούς τρόπους έρχονταν τα λάθη. Το ξέρω πως  δε κοιτάς πια στους καθρέπτες γιατί φοβάσαι πως θα σε περιγελάσει το είδωλο σου.

Οι κλόουν παραιτήθηκαν.

Υπήρξε αφύσικη άνοδος πληθωρισμού κατά το επάγγελμα και κατά τον βίο..

Κατά τον συνήθη τρόπο και κατά διαόλου.

Κατά τα άλλα όλα καλά!

Όταν πεθάνω μη ξεχάσετε να τραβήξετε τη μάσκα απ το πρόσωπο μου. Τα πλαστικά δε λιώνουν.

Κάποτε τελειώνουν όλα ακόμα και αυτά που ζουν στη φαντασία μας. Φτιάχνουμε κόσμους μα ποτέ δε φτιάξαμε ένα δρόμο για να τους φτάσουμε.

Καθένας μόνος στο περιβόλι των Ελαιών προσεύχεται για το φόβο που στοίχειωσε τα όνειρα του. Και ύστερα έτοιμος κινεί να τα σταυρώσει.

Δεν είναι οι νύχτες που φαντάζουν τόσο ονειρικές και ανελέητα βασανιστικές.  Είναι οι μέρες  μας που είναι ψεύτικες.

 

Και μόνο σαν με κοιτάς εσύ Υπάρχω και καμία μάσκα δε μπορεί να μιμηθεί την έκφραση μου. Την Αλήθεια κανείς δε μπορεί να μιμηθεί ούτε καν το ψέμα.

 ΕΥΗ ΤΑΝΟΥΔΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

….Δεν είμαι κανένας.. Απολύτως κανένας… Είμαι τα περίχωρα μιας πόλης ανύπαρκτης..

Με τον ίδιο τρόπο που πλένουμε το κορμί μας, θα έπρεπε να πλένουμε και το πεπρωμένο μας, να αλλάζουμε ζωή, όπως αλλάζουμε ρούχα- όχι για λόγους επιβίωσης, όπως κάνουμε όταν τρώμε ή κοιμόμαστε, μα με εκείνο το σεβασμό που έχουμε σαν τρίτοι απέναντι στον εαυτό μας, με αυτό που κατεξοχήν, ονομάζουμε καθαριότητα….

Ζωή είναι να είσαι άλλος….

Αυτό που μας έχει συμβεί, είτε συνέβη σ’ όλον τον κόσμο είτε μόνο σ’ εμάς. Στην πρώτη περίπτωση δεν έχουμε τίποτε το καινούργιο να πούμε, στη δεύτερη κανείς δε μπορεί να καταλάβει..

Ζωή είναι να πλέκεις με το βελονάκι τις προθέσεις των άλλων. Μερικές φορές, και ενώ το πλεκτό προχωράει, η σκέψη μας μένει ελεύθερη,……

Η συνείδηση της μη συνείδησης της ζωής, είναι ο αρχαιότερος φόρος της διάνοιας…

Ξέρει να γράφει αυτός που ξέρει να βλέπει τα όνειρα του με καθαρότητα, ή αυτός που ονειρεύεται τη ζωή, που ξέρει να βλέπει τη ζωή άυλα….

Η δική μου οπτική αφαιρεί πάντοτε από τα πράγματα αυτό που για το όνειρο είναι άχρηστο. Έτσι ζω πάντα μέσα στο όνειρο, ακόμα κι όταν ζω τη ζωή.

Παρακμή είναι η πλήρης απώλεια της ασυνειδησίας, γιατί η ασυνειδησία είναι το θεμέλιο της ζωής. Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί θα σταματούσε.

Εγώ ωστόσο, ανήκω στη κατηγορία των ανθρώπων που στέκουν πάντα στο περιθώριο αυτού στο οποίο συμμετέχουν, χωρίς να βλέπουν μόνο το πλήθος του οποίου αποτελούν τμήμα, αλλά και τους μεγάλους κενούς χώρους που μένουν στο πλάι…

Ούτε καν υποκρίθηκα, τον ρόλο μου τον παίξαν άλλοι για λογαριασμό μου. δεν υπήρξα ο ηθοποιός μα οι κινήσεις του.

Η ζωή για μένα είναι ένα πανδοχείο όπου πρέπει να σταθώ  μέχρις ότου έρθει η ταχυδρομική άμαξα για την άβυσσο. Δεν ξέρω που θα με πάει γιατί δεν ξέρω τίποτα. Θα μπορούσα να δω αυτό το πανδοχείο σαν μία φυλακή, γιατί είμαι υποχρεωμένος να περιμένει εκεί μέσα, θα μπορούσα να το θεωρήσω σαν ένα χώρο ευχάριστης κοινωνικής συναναστροφής γιατί εκεί συναντιέμαι με άλλους ανθρώπους. Δεν είμαι ωστόσο ούτε ανυπόμονος ούτε άνθρωπος με γούστα κοινά. Αφήνω αυτούς που κλειδώνονται στο δωμάτιο τους και περιμένουν, ξαπλωμένοι άβουλα, χωρίς να μπορούν να κοιμηθούν, αφήνω αυτούς που κουβεντιάζουν στα σαλόνια απ όπου οι φωνές και κι η μουσική φτάνουν ευχάριστα στ αυτιά μου. …. Για όλους μας θα πέσει η νύχτα και η άμαξα θα φτάσει. ….σελ48

Ζω δηλαδή είμαι άλλος. Αισθάνομαι, δηλαδή αισθάνομαι άλλο απ ότι αισθανόμουν χθες: νιώθω σήμερα ότι και χθες- αυτό δεν είναι δυνατό να σημαίνει νιώθω, σημαίνει θυμάται σήμερα τι είχα νιώσει χθες, είμαι σήμερα το ζωντανό πτώμα αυτού που χθες ήταν η ζωή και που έχει πια χαθεί.

Η αίσθηση ήταν ακριβώς αυτή που έχουμε μπρος σε έναν κοιμισμένο άνθρωπο. Ότι κοιμάται είναι παιδί και πάλι. Ίσως γιατί όταν κοιμόμαστε δεν μπορούμε να κάνουμε κακό, δεν έχουμε συνείδηση της ζωής. Ο μεγαλύτερος εγκληματίας, ο πιο κλεισμένος στον εαυτό του εγωιστής, από μία μαγεία φυσική, είναι ιερός όταν κοιμάται. Ανάμεσα στο να σκοτώσεις ένα παιδί ή έναν άνθρωπο που κοιμάται δε βλέπω μεγάλη διαφορά.

 Κοιμάται γιατί κοιμόμαστε όλοι. Η ζωή ολόκληρη είναι ένα όνειρο. κανείς δε ξέρει τι κάνει, κανείς δεν ξέρει τι θέλει, κάνει δεν ξέρει τι ξέρει. Κοιμόμαστε τη ζωή μας, παιδιά αιώνια του Πεπρωμένου.

Μια φορά ακόμη, ξυπνάει η φυσική μου προσωπικότητα, ορατή και κοινωνική, μεταβιβάσιμη με λόγια που δε σημαίνουν τίποτα και εκτεθειμένη στις κινήσεις των άλλων, ση συνείδηση των άλλων. Για μια φορά ακόμη, είμαι εγώ, έτσι όπως δεν είμαι….

Κάθε πρωινό που ακούω να ανατέλλει, μου μοιάζει, από τούτο το κρεβάτι απ όπου προσπαθώ να το αγνοήσω, σαν την αρχή μιας ημέρας γεμάτης σημαντικά γεγονότα για τη ζωή μου, που δεν έχω το κουράγιο να αντιμετωπίσω. Κάθε μέρα που νιώθω να σηκώνεται από τη σκιερή της κλίνη, ρίχνοντας τα σεντόνια και τα σκεπάσματα της πάνω στους δρόμους και στα σοκάκια, με καλεί σε δίκη. Κρίνομαι σε κάθε καινούργιο σήμερα.

Θέλω να δροσιστώ, να ζήσω, και τείνω το λαιμό μου στη ζωή σαν σε έναν πελώριο ζυγό…

Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε αποκλειστικά την εικόνα που διαμορφώνουμε για κάποιον. Αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας κατασκευή, στην ουσία δεν αγαπάμε παρά τον εαυτό μας.

Η αδυναμία μου να δράσω υπήρξε πάντα για μένα μια ασθένεια που οι αιτίες της ανάγονται στη μεταφυσική. Κάθε πράξη υπήρξε πάντα, για τη δική μου αντίληψη των πραγμάτων, μια ανατροπή της τάξης, μια διάσπαση του εξωτερικού σύμπαντος. Έχω πάντα την αίσθηση ότι ακόμη και η απλή μετακίνηση μου δεν μπορεί να αφήσει τα άστρα ανέπαφα και τους ουρανούς αμετάβλητους.

…βρέθηκα σ αυτόν τον κόσμο κάποια μέρα- δεν ξέρω ποια, μέχρι εκείνη τη μέρα, και προφανώς από τότε που γεννήθηκα, έζησα χωρίς να νοιώθω. Όταν ρωτούσα που βρισκόμουν, όλοι με κορόιδευαν , και μου δίναν αντιφατικές πληροφορίες. Όταν ρώτησα να μου πουν τι κάνω, όλοι με εξαπάτησαν, λέγοντας μου ο καθένας άλλο πράμα. Όταν, μη γνωρίζοντας προς τα πού να προχωρήσω, σταμάτησα στο δρόμο, όλοι παραξενεύτηκαν γιατί δε συνέχιζα ένα δρόμο που κανείς δεν ήξερε προς τα πού οδηγούσε,  ή γιατί δεν γύριζα πίσω- μόνο που εγώ, ξυπνώντας πάνω στο σταυροδρόμι, δεν ήξερα ούτε καν από πού ερχόμουν. Είδα πως βρισκόμουν πάνω σε μια σκηνή χωρίς να γνωρίζω το ρόλο που οι άλλοι, επίσης χωρίς να τον γνωρίζουν, απήγγειλαν στη στιγμή. Είδα πως φορούσα τη στολή του πάγη, κανείς όμως δεν μου έδωσε τη βασίλισσα μου, και με κατηγόρησαν που είμαι χωρίς αυτήν. Είδα πως κρατούσα στα χέρια μου το μήνυμα που έπρεπε να μεταβιβάσω, μα όταν τους είπα πως το χαρτί ήταν λευκό, γέλασαν μαζί μου. κι ακόμη δεν έχω καταλάβει αν γέλασαν επειδή όλα τα χαρτιά είναι λευκά ή επειδή όλα τα μηνύματα μαντεύονται….

Η βία, όποια και να είναι αυτή, ήταν πάντα για μένα μια χονδροειδής εκδοχή της ανθρώπινης βλακείας. Άλλωστε, όλοι οι επαναστάτες είναι ηλίθιοι, όπως, σε μικρότερο βαθμό, καθότι λιγότερο ενοχλητικοί, ηλίθιοι είναι και όλοι οι μεταρρυθμιστές.

Επαναστάτης ή μεταρρυθμιστής, το λάθος είναι το ίδιο. Ανίκανος να κυριαρχήσει ή να μεταρρυθμίσει την ίδια τη στάση του απέναντι στη ζωή, που είναι το παν, είτε το ίδιο του το είναι, που είναι σχεδόν το παν, ο άνθρωπος αναζητεί μια διέξοδο .Κάθε επαναστάτης, κάθε μεταρρυθμιστής είναι ένας δραπέτης. Μάχομαι σημαίνει είμαι ανίκανος να δώσω μάχη εναντίον του εαυτού μου. Μεταρρυθμίζω σημαίνει είμαι ανίκανος να βελτιωθώ, σημαίνει δεν έχω ψυχή για να υπάρχω. Κάθε άνθρωπος που είναι προικισμένος με μια ευαισθησία δίκαιη κι έναν ορθολογισμό, αισθάνεται πως το κακό και η αδικία στον κόσμο τον αφορούν, και επιδιώκει να τα διορθώσει, αρχίζοντας από τα πιο κοντινά: και το πρώτο είναι ο εαυτός του. Αυτό το έργο θα τον απασχολεί όλη τη ζωή του.

Το παν, για μας, έγκειται στην αντίληψή μας για τον κόσμο· αλλάζουμε την αντίληψή μας για τον κόσμο σημαίνει αλλάζουμε τον κόσμο για μας, δηλαδή αλλάζουμε τον κόσμο, εφόσον δεν θα είναι ποτέ για μας παρά μόνο αυτό που είναι για μας. Αυτή η μύχια δικαιοσύνη που μας κάνει να γράφουμε μια καλλιγραφημένη σελίδα, αυτή η αληθινή μεταρρύθμιση με την οποία ξαναφέρνουμε στη ζωή την πεθαμένη ευαισθησία μας — αυτή είναι η αλήθεια, η δική μας αλήθεια, η μοναδική αλήθεια.

Όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι τοπίο, κορνίζα που αξιοποιεί τις αισθήσεις μας, βιβλιοδεσία των σκέψεων μας. Κι αυτό ισχύει, είτε πρόκειται για τα χρωματιστά τοπία των πλασμάτων και των πραγμάτων —αγροί, σπίτια, αφίσες, κοστούμια— είτε πρόκειται για το άχρωμο τοπίο των μονότονων ψυχών, που έρχεται για μια στιγμή στην επιφάνεια με τις παλιές λέξεις και τις φθαρμένες χειρονομίες, για να ξαναβυθιστεί αμέσως στα βάθη της θεμελιώδους ηλιθιότητας της ανθρώπινης έκφρασης.

Προσπαθώντας να αλλάξει τους άλλους και τον εξωτερικό κόσμο.

Υπάρχω χωρίς να το ξέρω και θα πεθάνω χωρίς να το θέλω. Είμαι το μεσοδιάστημα ανάμεσα σ αυτό που είμαι κι αυτό που δεν είμαι, ανάμεσα σ’ αυτό που ονειρεύομαι κι αυτό που η ζωή με κάνει να μια, ο αφηρημένος και σαρκικός μέσος όρος των πραγμάτων που δεν είναι τίποτα, γιατί και γω επίσης δεν είμαι τίποτα….

….τι ανησυχία όταν νιώθω, τι αγωνία όταν σκέφτομαι, τι έλλειψη χρησιμότητας όταν επιθυμώ!!!!

Φοβάμαι πάντα μήπως μιλούν για μένα. Απέτυχα στα πάντα.  Δεν τόλμησα ούτε να σκεφτώ την ύπαρξη μου, ή να σκεφτώ τι θα ήθελα να είμαι, αυτό ούτε καν το ονειρεύτηκα, γιατί μέχρι και στο όνειρο βρέθηκα ακατάλληλος για τη ζωή, ακόμα και σαν οραματιστής ονειροπόλος.

Συνειδητοποιώντας πως κάθε βήμα που έκανα στη ζωή μου ήταν μια επαφή με τη φρίκη του Καινούργιου, πως κάθε καινούργιο άτομο που γνώριζα ήταν ένα νέο, ζωντανό απόσπασμα του Αγνώστου, που κάθε μέρα έβαζα πάνω στο τραπέζι μου, για να το μελετήσω τρομαγμένος- αποφάσισα να απέχω από τα πάντα, να μην αποσκοπώ σε τίποτα, να μειώσω τη δράση στο μίνιμουμ, να κρυφτώ, όσο αυτό μου είναι δυνατό, για να μη βρουν οι άνθρωποι και τα γεγονότα, και να καλλιεργήσω αυτήν την αποχή και να σπρώξω την παραίτηση στα έσχατα άκρα της. Τόσο πολύ με τρομάζει και με βασανίζει η ζωή.

Η παρουσία των άλλων – που βρίσκει κάθε στιγμή τόσο απροετοίμαστη την ψυχή μου- μέρα με τη μέρα γίνεται περισσότερο επώδυνη και αγχογόνα. Ανατριχιάζω στην ιδέα πως πρέπει να τους μιλήσω. Αν δείξουν ενδιαφέρον για μένα τρέπομαι σε φυγή. Στο βλέμμα τους αναπηδώ.

Είμαι μονίμως εν αμύνη. Η ζωή και οι άλλοι με κάνουν να πονώ. Δε μπορώ να κοιτάξω την πραγματικότητα πρόσωπο με πρόσωπο. Ακόμη και ο ήλιος με αποθαρρύνει και με φέρνει σε απόγνωση. Μόνο τη νύχτα, τη νύχτα μόνος μου με μένα, ξένος, λησμονημένος, χαμένος, αποσυνδεμένος απ' την πραγματικότητα και από την έννοια της χρησιμότητας, βρίσκω τον εαυτό μου και κάποια ανακούφιση. Κρυώνω στη ζωή. Η ύπαρξή μου είναι όλο υγρά υπόγεια και σκοτεινές κατακόμβες. Είμαι η οριστική οπισθοχώρηση της τελευταίας στρατιάς που υπεράσπιζε την τελευταία αυτοκρατορία. Έχω στο στόμα μου τη γεύση του τέλους ενός αρχαίο πολιτισμού που δυνάστευε όλους τους άλλους.

Ποτέ δεν αντιμετώπισα την αυτοκτονία σαν λύση, γιατί μισώ τη ζωή από τη μεγάλη αγάπη που της έχω. Μου πήρε πολύ καιρό να συνειδητοποιήσω αυτήν την άθλια παρεξήγηση στην οποία ζω με τον εαυτό μου. όταν πια, πείστηκα, θύμωσα πολύ, πράγμα που μου συμβαίνει πάντα όταν πείθομαι για κάτι, γιατί αυτό σημαίνει πάντα για μένα την απώλεια μιας αυταπάτης.

Ότι και να ναι αυτό το ιντερμέδιο που παίχτηκε κάτω από τον προβολέα του ήλιου και το σκηνικό των άστρων, δεν μας κάνει κακό να γνωρίζουμε πως δεν είναι παρά ένα ιντερμέδιο αν πίσω από τις πόρτες του θεάτρου κρύβεται η ζωή, τότε θα ζήσουμε, αν κρύβεται ο θάνατος, θα πεθάνουμε και το έργο παραμένει άσχετο με όλα αυτά.

Γι αυτό, το δεύτερο βήμα του ονειροπόλου θα είναι να μάθει να αποφεύγει τον πόνο… να κατορθώνει δηλαδή να αισθάνεται, όταν υποφέρει, μια κάποια ευχαρίστηση…. (127)

Κι έτσι κρύβομαι πίσω από την πόρτα για να μη δει η Πραγματικότητα όταν μπει… κρύβομαι κάτω απ το τραπέζι, κι από κει, πετιέμαι ξαφνικά και τρομάζω τη Δυνατότητα.

Όλα μου φεύγουν και εξατμίζονται. Η ζωή μου ολόκληρη, οι αναμνήσεις μου, η φαντασία μου και ότι φέρει μέσα της, η προσωπικότητα μου, όλα εξατμίζονται. Νιώθω συνεχώς πως υπήρξα άλλος, πως αισθάνθηκα σαν άλλος, πως σκέφτηκα σαν άλλος. Παρίσταμαι σε ένα θέαμα με άλλο σενάριο. Και αυτό στο οποίο παρίσταμαι είμαι εγώ.

-κι έτσι υπάρχουν ψυχές ονειροπόλες που έχουν ζήσει πιο έντονα, πιο πλατιά, πιο συνταρακτικά από άλλες που έζησαν την εξωτερική ζωή. Αυτό που μετράει είναι το αποτέλεσμα : ό,τι  νιώσαν οι αισθήσεις, αυτό βιώθηκε μονάχα. Μπορεί να επιστρέψει κανείς το ίδιο κουρασμένος από ένα όνειρο, όσο κι από μια εργασία ορατή. Ποτέ δεν ζει κανείς τόσο πολύ όσο όταν σκέφτεται.

- η ζωή είναι ο δισταγμός ανάμεσα στο θαυμαστικό και το ερωτηματικό. Σε περίπτωση αμφιβολίας υπάρχει η τελεία.

-          Αν σου είναι αδύνατο να ζήσεις μόνος, έχεις γεννηθεί σκλάβος… είσαι ένας σκλάβος ευγενής, ένας δούλος έξυπνος, μα δεν είσαι ελεύθερος…. Ο θάνατος είναι μια απελευθέρωση γιατί πεθαίνω σημαίνει παύω να χω ανάγκη τους άλλους….- σελ181

-          Μα αν ο θάνατος μοιάζει στον ύπνο, θα έπρεπε τότε να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ξυπνήσουμε και απ αυτόν… στον ύπνο ήμαστε ζωντανοί και κοιμισμένοι. Δεν καταλαβαίνω πως μπορεί να παρομοιάζει κάποιος το θάνατο με οτιδήποτε, από την στιγμή που δεν μπορεί να έχει την εμπειρία ούτε του θανάτου ούτε οποιουδήποτε άλλου αντίστοιχου πράγματος με το οποίο να μπορεί να τον συγκρίνει. Για μένα, όταν βλέπω έναν νεκρό, ο θάνατος είναι μια αναχώρηση. Το πτώμα μου δίνει την εντύπωση ενός παλιού κοστουμιού που πετάχτηκε. Κάποιος έφυγε, χωρίς να χρειάζεται να πάρει μαζί του τη μοναδική του φορεσιά.

-          Γράφω για μένα, σημαίνει υποτιμώ τον εαυτό μου, δεν μπορώ όμως να σταματήσω να γράφω. Το γράψιμο είναι το ναρκωτικό που μισώ κι όμως παίρνω, η διαστροφή που περιφρονώ και που μέσα της ζω… το γράψιμο, ναι, για μένα σημαίνει να χάνομαι, όμως όλοι χανόμαστε, γιατί η ζωή είναι να χάνεσαι…

-          Δεν μπορώ να διαβάσω γιατί η υπεροξυμμένη κριτική μου ικανότητα δεν εντοπίζει πάρα μόνο ελαττώματα, ατέλειες και πιθανές βελτιώσεις. Δεν μπορώ να ονειρευτώ γιατί αισθάνομαι το όνειρο τόσο ζωντανά που το συγκρίνω με την πραγματικότητα, κι όταν μετά νιώσω πως δεν είναι πραγματικό, η αξία του χάνεται. Δεν μπορώ να αφαιρεθώ σε έναν αθώο ρεμβασμό, κοιτώντας πράγματα και ανθρώπους, γιατί η αγωνία μου να εμβαθύνω είναι ακαταμάχητη, και καθώς το ενδιαφέρον μου δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς αυτήν, πεθαίνει στα χέρια της ή σιγά σιγά στερεύει…. Γεννημένος πτώμα των μελλοντικών μου ελπίδων.. μακάριοι αυτοί που υποφέρουν μ’ έναν ενιαίο πόνο! Αυτοί που η αγωνία κατακερματίζει μα χωρίς να τους μοιράζει, αυτοί που πιστεύουν ακόμα, έστω και στην απιστία, αυτοί που μπορούν ακόμη να κάτσουν στον ήλιο ανυποψίαστοι…

Ανάλυση της θεολογίας της εικόνας του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου

Να συνεχίσουμε τη θεολογία της εικόνας, αναλύοντας την εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το γεγονός του Ευαγγελισμού περιγράφεται στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, όπου ο ευαγγελιστής Λουκάς περιγράφει πολλά γεγονότα που έχουν σχέση με την Θεοτόκο και δη με τη γέννηση του Χριστού. Τη γέννηση του Χριστού την περιγράφει και ο ευαγγελιστής Ματθαίος, αλλά λεπτομέρειες που αφορούν τα γεγονότα αυτά, περιγράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς, ο οποίος γνώρισε την Παναγία κι έμαθε τα γεγονότα, όπως για παράδειγμα του Ευαγγελισμού, κατευθείαν από την Παναγία.

Αυτό όμως που έχει σημασία είναι η θεολογική προσέγγιση της εικόνας. Στην εικόνα του Ευαγγελισμού βλέπουμε τον αρχάγγελο Γαβριήλ και την Παναγία σε αυτή την μοναδική συνάντηση! Η εικόνα που προσωπικά θεωρώ ότι είναι μάλλον η καλύτερη που έχω δει του Ευαγγελισμού, είναι η εικόνα της Παναγίας του Ευαγγελισμού της Οχρίδας. Η περιοχή της Οχρίδας είναι πάνω από τις Πρέσπες, στα σημερινά Σκόπια. Είναι μια πανέμορφη εικόνα αγνώστου καλλιτέχνη.

Να δούμε λίγο την εικόνα. Μερικά στοιχεία που έχω δώσει σε προηγούμενες αναλύσεις για τον Άγγελο και για την Παναγία, θα τα προσεγγίσουμε σήμερα με καλύτερο τρόπο. Πρώτα – πρώτα, ο Άγγελος αναγγέλλει ένα γεγονός. Εφ' όσον αναγγέλλει γεγονός και κινείται, τα πόδια του όπως βλέπουμε στην εικόνα, είναι ανοιχτά. Υπάρχει μια κίνηση. Σε άλλες περιπτώσεις θα δούμε αγγέλους οι οποίοι δεν έχουν αυτή την κίνηση, που τα πόδια τους είναι στατικά. Ό,τι γνωρίζουμε για τους αγγέλους, το γνωρίζουμε από την Αγία Γραφή. Κατά τα μέτρα της Αγίας Γραφής είναι «λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα». Δηλαδή έχουν δύο πράγματα. Πρώτον, είναι λειτουργικά πνεύματα, λειτουργούν τον Θεό και δεύτερον εις διακονίαν αποστελλόμενα. Έχουν αποστολή. Τους αποστέλλει ο Θεός για να κάνουν κάτι στον κόσμο. Αυτός είναι ο ρόλος τους. Για τα άλλα ουράνια τάγματα δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Τα περισσότερα που γνωρίζουμε είναι για τους αγγέλους και τους αρχαγγέλους. Ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν τα τάγματα που ονομάζονται αρχές, κυριότητες, θρόνοι, εξουσίες, δυνάμεις, πολυόμματα, παρόλα αυτά δεν γνωρίζουμε τον ρόλο τους τον λειτουργικό. Λίγα πράγματα ξέρουμε για τα Χερουβείμ και τα Σεραφείμ, τα οποία έχουν εμφανιστεί στο χώρο της Παλαιάς Διαθήκης.

Αλλά περισσότερες και πιο συνεχείς εμφανίσεις έχουμε από τους αγγέλους και δη τους αρχαγγέλους. Να θυμάστε, ο εκ των αρχαγγέλων Μιχαήλ εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη και ο εκ των αρχαγγέλων Γαβριήλ εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη. Όταν λοιπόν βλέπετε αρχάγγελο στο χώρο της Καινής Διαθήκης - και το όνομα του να μην ξέρετε - είναι ο αρχάγγελος Γαβριήλ. Ο αρχάγγελος Μιχαήλ συνήθως, αλλά όχι κατ' αποκλειστικότητα, εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη. Βέβαια σε γεγονότα τα οποία διατρέχουν την ιστορία της εκκλησίας μας, έχουμε επί μέρους διαφοροποιήσεις. Έχουμε το εν Χώναις θαύμα, που το γιορτάζουμε τον μήνα Σεπτέμβριο και το οποίο το κάνει ο αρχιστράτηγος Μιχαήλ. Αλλά αυτή είναι μια βασική θεώρηση των πραγμάτων. Για αυτό να ξέρετε και εξ απόψεως λειτουργικής κατατάξεως των εικόνων στο ιερό, η ωραία Πύλη έχει δύο πόρτες. Η δεξιά - όπως βλέπουμε εμείς - και η αριστερή. Αν έχετε παρατηρήσει, η πόρτα η αριστερή, μόνο αυτή χρησιμοποιείται στη Θεία λειτουργία. Ενώ σε όλες τις ακολουθίες ο ιερέας ή ο διάκονος βγαίνει από την πόρτα την αριστερή και εισέρχεται από την δεξιά, όταν αρχίσει η Θεία λειτουργία η δεξιά πόρτα καταργείται τελείως. Χρησιμοποιείται μόνο η αριστερή πόρτα, όπου γίνονται οι είσοδοι των ιερέων με τα άγια. Αυτό σημαίνει πως η πόρτα αυτή που έχει λειτουργική χρήση την ώρα της Καινής Διαθήκης, είναι η θύρα της Καινής Διαθήκης. Ενώ η άλλη πόρτα που έχει λειτουργική χρήση συνεχώς και καταλυμπάνεται, δεν λειτουργεί την ώρα της Θείας λειτουργίας είναι - ας την πούμε συμβολικά - η πόρτα της Παλαιάς Διαθήκης. Γι' αυτό πάνω στην πόρτα της Παλαιάς Διαθήκης - που είναι η δεξιά όπως την βλέπουμε εμείς - αγιογραφούμε τον αρχάγγελο Μιχαήλ που είναι ο αρχάγγελος της Παλαιάς Διαθήκης και στην αριστερή πόρτα αγιογραφούμε τον αρχάγγελο Γαβριήλ.

Οι άγγελοι λοιπόν, είναι «λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα». Αν λοιπόν, οι άγγελοι είναι λειτουργοί, όπως στην εικόνα της Βαπτίσεως που διακονούν το Χριστό που βαπτίζεται, θα τους δούμε να είναι ακίνητοι. Τα πόδια τους είναι κλειστά. Αν δούμε τα πόδια τους ανοικτά, τότε σημαίνει πως είναι αποστελλόμενοι. Το ίδιο μέγεθος της κινήσεως των ποδών θα το δούμε να περνάει και στους Αποστόλους. Και οι Απόστολοι έχουν μία κίνηση· λειτουργούν τον Θεό. Αν βρίσκονται σε αποστολή έχουν ανοικτά τα πόδια. Αν βρίσκονται σε λειτουργία του μυστηρίου της θείας οικονομίας, έχουν κλειστά τα πόδια. Στην εικόνα της Αναλήψεως ή στην εικόνα της ψηλαφήσεως τού Θωμά θα δείτε τους μαθητές να στέκονται ένθεν και ένθεν. Στο κέντρο είναι ο Θωμάς, ο οποίος ψηλαφεί τον Χριστό και ένθεν και ένθεν είναι οι υπόλοιποι απόστολοι. Θα δείτε τους μισούς να έχουν ανοικτά πόδια και τους άλλους μισούς να έχουν κλειστά πόδια. Δεν μπορούν να αγιογραφήσουν τον ίδιο Απόστολο με ανοιχτά και κλειστά πόδια. Επειδή οι Απόστολοι είναι ένα σώμα, οι μισοί εκδηλώνουν την κίνηση, που είναι απόστολοι δια της ανοικτής εκφράσεως των ποδών τους και οι άλλοι μισοί δια της κλειστής εκφράσεως των ποδών τους. Και δηλώνουν που ταυτόχρονα είναι και εν κινήσει, αλλά και λειτουργοί. Αυτό είμαστε και εμείς δηλαδή. Στην Ορθοδοξία δεν αναρωτιόμαστε «τι είναι καλύτερο»; Να είμαστε ακίνητοι ή κινούμενοι; Μας ενδιαφέρει να είμαστε κινούμενοι, κατά τα μέτρα της αποστολής που μας βάζει ο Θεός να κάνουμε, και ακίνητοι κατά τα μέτρα του ησυχασμού και της στάσεως της νηπτικής και της προσευχής. Και τα δύο μέτρα ισορροπούν στην Ορθοδοξία. Ποτέ δεν έχουμε μια απολυτότητα. Δηλαδή, αν κάποιος πει «εγώ θα ησυχάσω χωρίς να κάνω κίνηση, κάποια ενέργεια», τότε αυτός δεν ζει την Ορθοδοξία σωστά. Αυτά τα δύο λοιπόν, εναλλάσσονται.

Στην εικόνα, ο αρχάγγελος Γαβριήλ είναι αποστελλόμενος στην Παναγία, γι' αυτό τα πόδια του είναι ανοιχτά. Όπως βλέπετε, έχει το χέρι του εκτεταμένο, της δείχνει κάτι. Αν ήταν λειτουργός και λειτουργούσε το μυστήριο (όπως μπορείτε να δείτε) στην εικόνα της Βαπτίσεως, τα χέρια του θα ήταν κλειστά. Και μάλιστα καλυμμένα με ένα ύφασμα. Ενώ βλέπετε, αν το χέρι είναι ανοικτό, κάτι δεικνύει. Ο Θεός του λέει κάτι να πει. Δεν είναι το δικό του το χέρι. Δανείζει το χέρι του, στο Θεό. Αυτό συμβαίνει στη Θεία λειτουργία. Αν έχετε παρατηρήσει, εμείς οι ιερείς φοράμε το εξωτερικό ένδυμα το οποίο λέγεται φελόνιον και καλύπτει τα χέρια μας. Τα χέρια μας είναι καλυμμένα. Που σημαίνει ότι δεν έχουμε χέρια. Κι αν πρόκειται να κάνουμε κάτι, το κάνουμε όπως το λέει η Εκκλησία, κατά εντολή του Θεού. Δηλαδή, δε χρησιμοποιούμε τα χέρια μας όπως εμείς θέλουμε για να κάνουμε εκφράσεις λύπης, χαράς, θριάμβου, νίκης κτλ. Ο ιερέας βγάζει το χέρι του κάτω από το φελόνιο για να ευλογήσει τον λαό, τα τίμια δώρα, να πει «ειρήνη πάσι». Τίποτα άλλο. Βλέπετε κι ο ιερέας μετέχει αγγελικώς, κατά τα δικά του τα μέτρα, όπως κι όλος ο λαός του Θεού, στο θέμα της λειτουργίας. Κινητός και ακίνητος. Στην εικόνα, ο Άγγελος λοιπόν, έχει το χέρι εκτεταμένο, τα πόδια ανοιχτά, που είναι αυτή τη στιγμή εις διακονίαν αποστελλόμενος. Βλέπετε αυτά είναι πολύ σπουδαία πράγματα! Κι αυτά δεν μπορείτε να τα καταργήσετε.

Ας δούμε την κεφαλή του Αγγέλου. Βλέπετε πως ο Άγγελος έχει μια κορδέλα. Αυτή η κορδέλα στην αγιογραφία είναι (θα έλεγα) η σαρκική, υλική έκφραση της νοεράς προσευχής. Ο Άγγελος συγκεντρώνει το πλούσιο του νοός του, (δεν μπορώ να περιγράψω τη διάνοια και το νου) μπροστά στο Θεό. Για αυτό έχει κι αυτήν την κορδέλα. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι αυτή η συγκέντρωση.

Και προσέξτε, που η απεικόνιση της κεφαλής δεν είναι προφίλ, ούτε κατά πρόσωπον. Είναι απεικόνιση κατά τα τρία τέταρτα, όπου βλέπουμε και τα δυο του τα μάτια. Αυτό που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ είναι να βλέπουμε και τα δυο του τα μάτια. Και το βλέπουμε αυτό και σε όλους τους αγίους.

Ο Άγγελος κρατάει στα χέρια του ένα ραβδί. Ποτέ μην αγιογραφήσετε τον Άγγελο με εκείνη την έκφραση την ρομαντική - όπως την κάνει η βατικάνια αγιογραφία - να μεταφέρει κάποιο κρίνο. Δεν υπάρχει παράδοση που να αναφέρει κάτι τέτοιο και ούτε μας λέει η Αγία Γραφή ότι ο Άγγελος κρατάει ραβδί στα χέρια του. Το ραβδί για εμάς έχει ένα θεολογικό συμβολισμό. Το ραβδί ήτανε πάντοτε το αντικείμενο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αγγελιοφόροι για να αναγγείλουν τα μηνύματά τους. Μέχρι και πρόσφατα στα χωριά μας, έβγαινε ένας ντελάλης και χτυπούσε στο δάπεδο, στο καλντερίμι, ένα ξύλο και έλεγε θα γίνει αύριο αυτό το γεγονός. Το ραβδί σημαίνει πως ο Άγγελος έρχεται να αναγγείλει κάτι. Δεν κρατάει ένα λουλούδι για να ωραιοποιήσει την κατάσταση ή να δώσει ένα δώρο στην Παναγία. Αυτό είναι λάθος. Είναι ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος. Και η εκκλησία μας ποτέ στην αγιογραφία δεν κάνει ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος, αλλά πάντοτε κάνει κατανυκτική αντιμετώπιση του γεγονότος.

Η εκκλησία με τις τέχνες της θέλει να δώσει κατάνυξη κι όχι να δώσει ρομαντισμό. Γι' αυτό βλέπετε στην Ορθόδοξη τέχνη διαφοροποιούμεθα τελείως. Και στη μουσική και στη ζωγραφική. Δυο κατ' εξοχήν τέχνες. Υπάρχουν και άλλες τέχνες, όπως η ξυλογλυπτική. Όπως με αυτές τις δύο κατ' εξοχήν τέχνες, έτσι και με το ξυλόγλυπτο το ίδιο πράγμα γίνεται. Κάνουμε απλά, λιτά ξυλόγλυπτα. Δεν κάνουμε ποτέ ούτε μπαρόκ, ούτε ροκοκό, τα οποία είναι εμπλουτισμένα, φορτωμένα πάρα πολύ για να εντυπωσιάσουν τις αισθήσεις του ανθρώπου. Όλη αυτή η τέχνη περνάει στην εκκλησία και περνάει ακόμη και πάνω στα άμφια των κληρικών κτλ. Και εδώ υπάρχει μια θεολογία. Η λιτότητα των αμφίων, ούτε με προσθήκες, ούτε με πολλές παραστάσεις πάνω και διάφορα χρώματα. Η εκκλησία μας έχει μια λιτότητα σε όλα αυτά τα πράγματα. Αλλά εμάς η προκείμενή μας δουλειά είναι να δούμε την αγιογραφία και να θυμηθούμε αυτή τη λιτότητα, η οποία εκφράζεται με αυτό το ραβδί και με το χέρι του Αγγέλου το οποίο εκτείνεται.

Ο Άγγελος έχει μια λωρίδα - θα δούμε αυτή τη λωρίδα και στα ρούχα του Χριστού πολλές φορές - που δηλώνει πως ως αξιωματικός έχει μια εντολή. Πήρε μια εξουσία από κάποια ανώτερη αρχή. Δηλώνει πως ο Άγγελος δεν είναι αυτοτελής. Δεν λειτουργεί μόνος του. Δεν λειτουργεί κατά τα μέτρα της δικής επιθυμίας, αλλά υπακούει στο Θεό. Κι εδώ με αυτή την κορδέλα (λωρίδα) δηλώνεται η δοθείσα εξουσία. Στον Χριστό, η δοθείσα εξουσία δηλώνεται και με μια κορδέλα, αλλά ταυτόχρονα θα Τον δούμε να κρατάει στα χέρια Του - συνήθως πάντοτε - ένα ειλητάριο. Τα ευαγγέλια παλιά δεν ήταν βιβλία, ήταν αυτά τα ελισσώμενα αντικείμενα των παπύρων. Ο Χριστός πήρε την εξουσία από τον Πατέρα για να κάνει αυτό που θα κάνει. Κανείς δηλαδή δεν είναι αυτοτελής.

Κατά τα άλλα, οι άγγελοι αγιογραφούνται όπως τους έχουμε δει. Τους είδαμε ανθρωποειδείς, τους είδαμε να έχουν πτέρυγες. Δεν είναι μια δική μας επινόηση. Αγιογραφούμε με θεολογικό τρόπο, ό,τι είδαμε. Τα τροπάρια της εκκλησίας μας αναφέρουν ότι είναι δευτερεύοντα φώτα. Πρωτεύον φως είναι ο Θεός. Όλοι οι άλλοι, οι άγιοι και οι άγγελοι είναι δευτερεύοντα φώτα γιατί παίρνουν το φως από το Θεό. Κανείς δεν έχει δικό του, ίδιον φως. Και οι άγιοι που έχουν τα φωτοστέφανα γύρω από το κεφάλι τους, δηλώνεται το δευτερεύον φως. Είναι το φως του Θεού. Το οποίο καταυγάζει όλο τους το κεφάλι.

Να θυμάστε όλους τους αγγέλους τους τιμάμε πάντοτε την ημέρα της Δευτέρας. Κάθε φορά που είναι Δευτέρα τιμούνται οι άγγελοι. Όπως Κυριακή είναι η μέρα της Αναστάσεως. Δευτέρα των αγγέλων. Τρίτη είναι του Προδρόμου. Τετάρτη είναι της Σταυρώσεως και της Παναγίας. Πέμπτη των αγίων Αποστόλων και πάντοτε του αγίου Νικολάου, εις τύπον ενός ιεράρχη. Παρασκευή πάλι της Παναγίας και ταυτόχρονα και του Σταυρού. Σάββατο είναι η μέρα των κεκοιμημένων και Κυριακή της Αναστάσεως. Πλέον βέβαια των αγίων που γιορτάζουμε κάθε μέρα. Και όλα τα τροπάρια της Δευτέρας - αν ανοίξετε το βιβλίο που λέγεται Παρακλητική - ομιλούν πάντοτε για τους αγγέλους. Και τροπάρια θεολογικά για τους αγγέλους μπορείτε να βρείτε και στις ακολουθίες του Μεσονυκτικού, Κυριακή πρωί, όπου εκφράζεται το τριαδικό δόγμα της εκκλησίας μας, στο οποίο μετέχουν διακονώντας ως δευτερεύοντα φώτα και οι άγγελοι.

Αυτά τα λέω για να αποκτήσετε μια ευρύτερη εμπειρία, γιατί εμείς δεν έχουμε τέχνες αποσπασματικές. Ο αγιογράφος γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα από τη ζωή της εκκλησίας. Και πρέπει να δει με μια ευρύτητα τα πράγματα. Ένας αγιογράφος που δεν λειτουργείται, που δε ζει το μυστήριο της εκκλησίας, ποτέ δεν μπορεί να αγιογραφήσει. Και πόσο μάλλον ο αγιογράφος που δεν ξέρει στοιχειώδη θεολογικά πράγματα.

Να έρθουμε λίγο στην Παναγία. Και βλέπετε την Παναγία καθήμενη. Καθήμενη μπορεί να είναι συνήθως η Παναγία ή ο Χριστός. Και το καθήμενος δηλώνει μία βεβαιότητα. Το χέρι της Παναγίας που είναι ανοιχτό δηλώνει κίνηση αποδοχής. Σημαίνει «αποδέχομαι». Εδώ δεν έχουμε κόμικς να βάλουμε εκφράσεις και λόγια. Η αποδοχή δηλώνεται ταυτόχρονα με το κεκλιμένο της κεφαλής. Υπάρχει μια ελαχίστη μικροτάτη κλίση, η οποία δηλώνει ταυτόχρονα με την έκφραση της ανοιχτής παλάμης, την αποδοχή. Όπου δούμε λοιπόν ή θέλουμε να εκφράσουμε αποδοχή γεγονότος κάνουμε κεκλιμένο κεφάλι. Μια ελαχίστη μικρή ταπείνωση που δεν είναι εμφανής. Δηλαδή, δεν είναι μια εκρηκτική ταπείνωση. Θα μπορούσε να ήταν κι αυτό ένα στοιχείο ρομαντικό ή εκκωφαντικό. Η ανοιχτή παλάμη δηλώνει την αποδοχή.

Με το άλλο το χέρι η Παναγία κρατάει ένα αντικείμενο. Είναι μία ρόκα όπου γνέθει. Δηλώνει ταυτόχρονα αυτό που είναι η Παναγία. Που είναι η τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ. Που προσομοιάζει με τα αγγελικά τα τάγματα και είναι τιμιωτέρα από όλα αυτά. Ταυτόχρονα όμως παραμένει άνθρωπος και εργάζεται και τα ανθρώπινα. Για αυτό κρατάει αυτήν την ρόκα. Κανείς μέσα στη ζωή της εκκλησίας δεν είναι μόνο πνευματικός άνθρωπος. Επειδή φέρει και τα σαρκικά και τη σαρκική φύση - που δεν είναι αμαρτία το σαρκικό - κάνει και τα ανθρώπινά του έργα. Είναι εργασία. Και να θυμάστε όλη η ασκητική θεωρία και η νηπτική θεωρία της Ορθοδοξίας κρίνεται στην εναλλαγή, δηλαδή στην ταυτόχρονη λειτουργία της εργασίας και της προσευχής. Για αυτό έχει αυτή τη ρόκα η Παναγία. Και είναι καθήμενη.

Έχω μιλήσει για τα τρία αστεράκια που φέρει η Παναγία. Ένα αστεράκι στο κεφάλι και δύο αστεράκια στην πλάτη της Παναγίας. Τα αστεράκια είναι οκτάκτινα· έχουνε οκτώ ακτίνες. Το τριπλό αστεράκι σημαίνει ότι η Παναγία είναι Αειπάρθενος. Ήταν, είναι και πάντα θα είναι Παρθένος. Προ, κατά και μετά τον τόκο. Το οκτάκτινο αστεράκι, με τις οκτώ ακτίνες δηλώνει το μυστήριο της ογδόης ημέρας. Το μυστήριο της ογδόης ημέρας είναι το μυστήριο της ημέρας που (εγκαινίασε) ο Θεός με το έργο της θείας οικονομίας, για να σώσει τον άνθρωπο. Γιατί εμείς την έβδομη ημέρα, την τελευταία ημέρα της δημιουργίας, αποτύχαμε σε αυτό που μας έκανε ο Θεός. Και εμείς την ίδια στιγμή που μετέχουμε στα της Παναγίας στο έργο της θείας οικονομίας.

Οι Πατέρες της εκκλησίας θεολόγησαν για το πρόσωπο της Παναγίας, αλλά καίρια θεολογική στιγμή για το πρόσωπο της Παναγίας, είναι η τρίτη Οικουμενική Σύνοδος. Η εν Εφέσω Οικουμενική Σύνοδος, όπου σε αυτή κάποιοι υποστήριξαν, όπως ο Νεστόριος ένας αιρετικός, πως η Παναγία δεν είναι Θεοτόκος αλλά είναι Χριστοτόκος. Θα πείτε τι διαφορά έχει; Πολύ μεγάλη διαφορά. Άλλο Θεοτόκος που γεννάει τον Θεό, και άλλο Χριστοτόκος. Αυτή η διαφορά τι σημαίνει; Έλεγε ο Νεστόριος λοιπόν να είναι Χριστοτόκος. Γέννησε το Χριστό, τίποτε άλλο. Κατά τον Νεστόριο, δηλαδή ήταν μία σωλήνα από την οποία πέρασε ο Χριστός και τίποτε άλλο. Αυτό είναι θεολογικό λάθος. Πώς γεννήθηκε ο Χριστός; Τι λέμε εμείς στο Πιστεύω; «Εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα». Λειτουργούν εδώ δύο γεγονότα. Όπως σε μια γέννηση ενός παιδιού λειτουργεί ο άνδρας και η γυναίκα, εδώ λειτουργεί η Χάρις του Αγίου Πνεύματος «εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα». Τι κάνει η Παναγία; Δίνει την ανθρώπινη σάρκα του (κόσμου) στον Χριστό. Άρα, η συμμετοχή της Παναγίας δεν είναι απλώς η συμμετοχή μιας σωλήνας, που εξυπηρετεί μία κατάσταση. Δεν διέρχεται ο Χριστός από μέσα, χωρίς η Παναγία να προσφέρει τα ανθρώπινα μεγέθη. Ο Χριστός προσλαμβάνει τα ανθρώπινα μεγέθη από την Παναγία. Άρα είναι Θεο - τόκος. Γεννιέται ο Θεός, ο οποίος ( Θεός σαρκούται). Είναι πολύ μεγάλη διαφορά. Και έγινε μια ολόκληρη Οικουμενική Σύνοδος για αυτό και μόνο το θέμα. Αν η Παναγία είναι Χριστοτόκος ή Θεοτόκος. Και αντιμετώπισαν αυτή τη θεολογία πολύ μεγάλοι Πατέρες, όπως ο Κύριλλος Αλεξανδρείας και άλλοι θεολόγοι, οι οποίοι πρωτογενώς, θεολόγησαν για το πρόσωπο της Παναγίας μας.

Να επανέλθω και πάλι στην πρώτη εικόνα του Ευαγγελισμού. Υπάρχουν δευτερεύοντα στοιχεία τα οποία μπορεί να διαμορφωθούν και χρωματικά. Υπάρχει ο θρόνος. Ή ακόμη αυτό το κόκκινο ύφασμα που είναι επάνω. Και σε άλλες εικόνες, συνήθως δεσποτικών εορτών ή της παρουσίας του Χριστού και της Παναγίας, βάζουμε αυτό το κόκκινο ύφασμα που δηλώνει ένα γεγονός χαρμόσυνο. Θα λέγαμε, ένα γεγονός χαρμοαναστάσημο. Αλλά είναι δευτερεύον στοιχείο, με την έννοια ότι μπορεί και να μην μπει. Δεν θα το δείτε σε όλες τις εικόνες. Μεταβάλλεται κατά την επιλογή των αγιογράφων. Ενώ τα θεολογικά στοιχεία, χρησιμοποιούνται ως έχουν. Για παράδειγμα, το βάθρο πάνω στο οποίο στέκεται ο Άγγελος ή η Παναγία, είναι δευτερεύον στοιχείο. Είναι απαραίτητο, να μπορείτε να διακρίνετε τα θεολογικά στοιχεία από τα δευτερεύοντα στοιχεία.

Το χρώμα του ενδύματος της Παναγίας, το μαφόριο είναι σκούρο κόκκινο, που είναι το χρώμα το οποίο έχει η Ορθοδοξία μας ως χρώμα βαθύτατο κατανυκτικό. Η εκκλησία μας ποτέ δεν χρησιμοποιεί χρώμα μαύρο. Είναι ατυχέστατο οι ιερείς να ντύνονται - ειδικά τη μεγάλη Σαρακοστή - με μαύρα ρούχα ή να βάζουν στην αγία Τράπεζα, την περίοδο της Σαρακοστής μαύρα καλύμματα. Εμείς, δεν έχουμε ποτέ το απόλυτο της θλίψεως. Εμείς - όπως θα το δούμε και στο σχήμα του στόματος που αγιογραφούμε - μιλάμε για την χαρμολύπη. Είναι δύο συνδυαστικά στοιχεία. Ποτέ δεν είμαστε στην απόλυτη χαρά και στην απόλυτη λύπη. Η απόλυτη χαρά είναι μια ουτοπία. Γιατί ζούμε σε ένα χώρο μεταπτωτικό. Και η απόλυτη λύπη είναι μια τραγωδία, γιατί η λύπη σημαίνει ότι τα έχασες όλα. Ότι δεν υπάρχει ελπίδα στο Χριστό. Εμείς για ένα πράγμα μόνο λυπούμαστε. Λυπούμαστε για τις αμαρτίες μας. Αυτό που είπε ο Χριστός «οργίζεστε και μην αμαρτάνετε». Πρέπει να οργιζόμαστε μόνο για τις αμαρτίες μας. Δεν πρέπει να αμαρτάνουμε για τίποτα. Και λυπούμεθα μόνο για τις αμαρτίες μας. Ο Χριστός την ώρα της προσευχής Του στον κήπο της Γεσθημανή, λέει το κείμενο (στο κατά Μάρκον ευαγγέλιον) ότι «ήταν περίλυπος». Συγκεκριμένα, λέει ο Χριστός: «περίλυπος εστιν η ψυχή μου έως θανάτου». Δεν σημαίνει ότι ο Χριστός είναι απογοητευμένος. Προσέχετε τη λέξη; Είναι περί - λυπος. Όχι λυπημένος. Αλλά είναι περίλυπος. Που σημαίνει ότι υπάρχει λύπη γύρω από Αυτόν. Είναι η λύπη της αμαρτίας που λειτουργεί γύρω του και γι’ αυτό είναι περίλυπος, για τη δική μας αμαρτία. Η εκκλησία μας ποτέ δεν κάνει γεγονότα απολύτου λύπης ή θλίψεως. Η ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής δεν είναι μια μέρα λύπης. Είναι τελείως λανθασμένη αντιμετώπιση. Είναι μια μέρα χαρμο - λύπης. Λυπούμαστε για ένα πράγμα. Γιατί τολμήσαμε να σταυρώσουμε τον Χριστό. Και ταυτόχρονα χαιρόμαστε γιατί ο Χριστός αναστήθηκε. Για αυτό αν πάτε Παρασκευή πρωί, στην ακολουθία της Αποκαθηλώσεως - που είναι ο εσπερινός του Μεγάλου Σαββάτου - θα δείτε τους ιερείς υποχρεωτικά να φορούν λευκά άμφια. Κι αν ακόμα την περίοδο της Σαρακοστής λανθασμένα φορούσαν μαύρα ρούχα, υποχρεωτικά τα αλλάζουν και τα κάνουν άσπρα. Γιατί αρχίζει και λειτουργεί το μυστήριο της καθόδου του Χριστού στον Άδη. Και την ώρα που είναι νεκρός πάνω στον Σταυρό, νικιέται ο θάνατος. Δεν έχουμε γεγονότα θλίψεως και λύπης. Αλλά έχουμε τη χαρμολύπη που λειτουργείται σε όλη μας τη ζωή. Όπως σας είπα η απόλυτη χαρά είναι μια ουτοπία. Είναι μια πλασματική ψυχολογική κατάσταση που δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο, παρά να μας κάνει να ξεφεύγουμε από την αντιμετώπιση της λύπης για τις αμαρτίες μας.

Αν έχετε να με ρωτήσετε κάτι σε αυτά που σας είπα. Τα είπα πολύ συνοπτικά έτσι, αλλά θέλω να τα πω όλα για να μπορείτε να λειτουργείτε λίγο-λίγο τη θεολογία της εικόνας.

Ερώτηση: Γιατί η Παναγία κάθεται σε αυτή την εικόνα του Ευαγγελισμού;

Απάντηση: Σας είπα τη θεολογία του καθημένου. Δεν είναι πάντα η Παναγία καθήμενη στις εικόνες του Ευαγγελισμού. Αλλά εδώ είναι πολύ σωστό, γιατί το καθήμενο στοιχείο που αναφέρεται στο Χριστό και στην Παναγία, δηλώνει την βεβαιότητα. Καθήμενο σημαίνει βεβαιότητα. Αυτό που θα γίνει είναι οριστικό. Ξέρει η Παναγία τι κάνει. Δέχεται την πρόταση του Θεού. Και το κάνει χωρίς να ξέρει αναλυτικά τα γεγονότα.

Ερώτηση: Σε ορισμένες εικόνες τα δευτερεύοντα στοιχεία γιατί είναι πλούσια;

Απάντηση: Κοιτάξτε. Δεν είναι πλούσια. Γιατί προβάλλονται τα πρόσωπα. (Για παράδειγμα) Αυτά τα βάθρα δεν καθηλώνουν την εικόνα. Υποτάσσονται στην εικόνα. Ο αγιογράφος έχει την ελευθερία να λειτουργήσει τα δευτερεύοντα πράγματα. Την ελευθερία (που αφορά τη θεολογία) δεν την έχει. Παραμένει μια δυνατότητα εκφράσεως του αγιογράφου σε αυτά τα δευτερεύοντα στοιχεία. Αλλά στα πρώτα (που αφορούν τη θεολογία) δεν μπορεί να τα αλλάξει. Αν τα αλλάξει μπορεί να πέσει σε αίρεση.

Ερώτηση: Γιατί ο μοναχός και ο παπάς φοράνε μαύρα;

Απάντηση: Άλλο η λειτουργική χρήση και άλλο η προσωπική μου χρήση. Το μαύρο χρώμα για προσωπική μου χρήση, εκφράζει τη μνήμη θανάτου. Όλοι οι μοναχοί φοράνε μαύρα. Στη Θεία λειτουργία όμως, οι ιερείς φοράνε άσπρα ή κόκκινα άμφια. Είναι λειτουργικό γεγονός, όπου λειτουργείται η Χάρις του Θεού. Το μέγεθος, το ενδυματολογικό έχει μια αντιμετώπιση. Βλέπετε, ζω μέσα στον κόσμο, μέσα στη ζωή. Πρέπει να φορέσω τα παπούτσια που φοράτε όλοι σας. Έτσι δεν είναι; Ζω τα ανθρώπινα. Με το μαύρο έχω μια μνήμη θανάτου. Αλλά όταν μπω μέσα στην ακολουθία ότι και να γίνει, ότι και να κάνω, ξεπερνιέται το μαύρο με κάποια άλλα ενδύματα που βάζω που δεν είναι μαύρα. Το μαύρο είναι μνήμη θανάτου για εμένα. Αλλά η Θεία λειτουργία είναι γεγονός κοινοτικό, κοινωνικό. Η μνήμη θανάτου είναι για μένα προσωπικό γεγονός μνήμης θανάτου. Δεν είναι γεγονός λειτουργικό, όπου λειτουργείται το χαρμοαναστάσημο της χάρης του Χριστού μας. Και τα άσπρα που φοράνε οι Ρώσοι, κάποια άσπρα καλιμαύχια, πανωκαλίμαυχα ή άσπρα άμφια, είναι μία λάθος παράδοση η οποία μεταφέρθηκε από μια πλάνη που ήρθε στη Ρώμη από τη λεγόμενη Κωνσταντίνεια δωρεά. Είναι ένα ψέμα, το οποίο είπαν κάπου στη Ρώμη, ότι (δήθεν) ο Μέγας Κωνσταντίνος λίγο πριν πεθάνει, έκανε μια δωρεά στη Ρώμη και της δώρισε να είναι η πρώτη εκκλησία. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Και μαζί με αυτή τη δωρεά που έκανε τους χάρισε και ένα άσπρο άμφιο για να το φοράνε κτλ. και μεταφέρθηκε στη Μόσχα, ένα ολόκληρο παραμύθι. Υπάρχουνε δύο ψέματα πάνω στα οποία στηρίχθηκαν κάποια στοιχεία θεολογίας της Βατικανίου εκκλησίας, όπως η Κωνσταντίνειος δωρεά και οι ψευτοϊσιδώρειες διατάξεις που δεν έχω τον χρόνο να τις αναλύσω. Δεν είναι του παρόντος τώρα.

Ερώτηση: Γιατί αγιογραφούμε το γεγονός του Ευαγγελισμού σε εξωτερικό χώρο;

Απάντηση: Στην αγιογραφία δεν αγιογραφούμε ποτέ εσωτερικό χώρο (όπως για παράδειγμα τον εσωτερικό χώρο του ναού). Όλα τα γεγονότα είναι εξωτερικά. Δεν υπάρχει εσωτερικός χώρος. Τίποτα δεν είναι κλεισμένο μέσα σε τοίχους στην αγιογραφία. Όλα βρίσκονται έξω. Ένα γεγονός θα γίνεται κάπου μέσα, εσωτερικά. Αλλά ένα σπίτι αγιογραφείται ως υπαίθριο. Στην αγιογραφία ποτέ δεν κλεινόμαστε μέσα. Όλα είναι μια έξοδος. Δεν υπάρχει εσωτερικό. Και ας αγιογραφείται μια λειτουργία. Δεν φαίνεται ποτέ που είναι ένας κλειστός ναός, δεν φαίνονται οι τοίχοι. Γιατί όλη η λειτουργία είναι μια έξοδος στα πράγματα του κόσμου. Αλίμονο αν η εκκλησία κλεινόταν μέσα ή έκανε μια λειτουργία για να περνάει καλά, για να αποκτάει κατάνυξη και τίποτε άλλο. Η λειτουργία είναι μια έξοδος. Και λειτουργούμαστε για να αποκτήσουμε τη δυνατότητα να κάνουμε έξοδο, προς τον κόσμο, προς τον Θεό και τους άλλους. Ποτέ δεν υπάρχει κλειστός χώρος στην αγιογραφία. Ποτέ. Ακόμα και εκεί που αναφέρεται για τον Θωμά, «των θυρών κεκλεισμένων», που «οι μαθητές ήταν συνηγμένοι δια τον φόβον των Ιουδαίων», οι Απόστολοι αγιογραφούνται σε ανοιχτό χώρο. Ενώ η Γραφή αναφέρει «των θυρών κεκλεισμένων». Παρόλα αυτά, η αγιογραφία τους δείχνει να βρίσκονται έξω. Το ίδιο και στην εικόνα της Πεντηκοστής. Η Πεντηκοστή έγινε στο υπερώο. Αυτή είναι η θεολογία της εικόνας μας. Δεν υπάρχει κλειστός χώρος. Όπως δεν υπάρχει άνθρωπος που κλείνεται στον εαυτό του. Η εκκλησία είναι πάντοτε μία συνεχής έξοδος.

Ερώτηση: Πώς αγιογραφούμε τα χείλη;

Απάντηση: Θα σας πω μόνο δύο σημεία για τα χείλη. Ένα σημείο τοπικό και ένα σημείο θεολογικό. Τα υπόλοιπα θα τα δείτε μελετώντας περαιτέρω τα χείλη. Πολύ σπουδαίο στοιχείο του προσώπου όπως είναι τα μάτια και η μύτη, είναι βέβαια και τα χείλη. Με τα χείλη εκφράζουμε πολλές φορές τη χαρά, τη λύπη και τη χαρμολύπη, όπως αναφέραμε πριν λίγο. Πρώτα – πρώτα, τοπικό σημείο στην εικόνα βλέπετε αυτό το σημείο έψιλον. Δηλαδή, η κάτω πλευρά του κάτω χειλέως είναι στο κέντρο του τρίτου μέρους του προσώπου των αγίων. Θυμόμαστε πως το κεφάλι χωρίζεται σε τέσσερα ίσα μέρη. Και το πρόσωπο σε τρία ίσα μέρη. Αυτό το ξέρετε όλοι νομίζω από τις προηγούμενες αναλύσεις. Οτι το το κεφάλι είναι τέσσερις μύτες και το πρόσωπο είναι τρεις μύτες. Το τελευταίο μέρος, το κάτω μέρος του προσώπου, το πωγωνιαίο τμήμα που βρίσκεται ο πώγων, έχει μέσα και το στόμα. Στο κέντρο αυτού του τελευταίου τμήματος είναι το σημείο έψιλον. Δηλαδή, τα χείλη πάντοτε θα τελειώνουν στο τελευταίο σημείο του μέσου αυτού του τελευταίου τμήματος. Αν δείτε την εικόνα που σας έδωσα, στο τρίτο μέρος κάτω - κάτω στο μέσον είναι το σημείο έψιλον και από κει και μετά είναι τα χείλη. Πάνω τα χείλη. Δηλαδή, τα χείλη βρίσκονται ολόκληρα στο πάνω τμήμα του τελευταίου τμήματος του προσώπου. Εκείνο το οποίο μας ενδιαφέρει πάρα πολύ είναι πώς εκφράζουμε τα χείλη. Εμείς έχουμε μάθει συνήθως από την οποιαδήποτε ζωγραφική, ότι έχουμε χείλη λύπης και χείλη χαράς. Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα ανθρωπάκι που είναι λυπημένο και ένα χαρούμενο. Αυτά μάθαμε εμείς. Στην αγιογραφία καταργούνται και τα δύο στοιχεία. Γιατί όπως σας είπα πριν, δεν έχουμε ούτε απόλυτη χαρά, ούτε απόλυτη λύπη. Αλλά εμείς έχουμε χαρμολύπη. Αλλά ούτε έχουμε και μια γραμμή ευθεία. Μια γραμμή ευθεία θα σήμαινε έναν άνθρωπο ο οποίος δεν έχει αισθήματα και κατ’ επέκταση συναισθήματα. Ένας άνθρωπος παγωμένος. Εμείς έχουμε χαρμολύπη. Ή με άλλη λέξη όπως λένε οι Πατέρες της εκκλησίας, χαροποιό πένθος. Είναι δύο λέξεις. Χαρμολύπη ή χαροποιό πένθος. Και εμείς θέλουμε πια να συνδυάσουμε την ύπαρξη του χαροποιού πένθους και της χαρμολύπης δια της εκφράσεως της σχισμής των χειλέων. Από εκεί το εκφράζουμε. Έτσι μάθαμε και στη ζωγραφική. Η σχισμή των χειλέων εκφράζει τη λύπη ή τη χαρά. Και εμείς έχουμε μόνο χαρμολύπη και χαροποιό πένθος. Άρα, πρέπει να συνδυάσουμε τις γραμμές που εκφράζουν χαρά και τις γραμμές που εκφράζουνε λύπη ταυτόχρονα. Για αυτό κάνουμε μια γραμμή λύπης και μια γραμμή χαράς. Ταυτόχρονα. Λύπη, χαρά. Εναλλασσόμενα. Είναι η σχισμή της χαρμολύπης. Όχι σαρκώδη χείλη.

Τού π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου

Πηγή: Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβύτερου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, στα πλαίσια των μαθημάτων Αγιογραφίας των Αγίων Εικόνων της Ορθοδοξίας μας, που έγινε την Παρασκευή, 18-11-2005.

Αναδημοσίευση από:  http://www.floga.gr/50/04/2005-6/03_2005111804.asp

https://www.oodegr.com/oode/orthod/ag_eikones/evaggelismos_1.htm?fbclid=IwAR1lJeWqbJ8ZojbseGDCDJjhmmAgne0Cr1NmUBvGr-pq4oZLZXziY7njnSs

Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

...άνθρωποι κομμένοι κατακόρυφα στη μέση παρακολουθούν τη
λειτουργία της Κυριακής...

...όσα δε ζήσαμε
αυτά μας ανήκουν...

...τί είναι η ζωή μας μπροστά σ' εκείνα που θέλησε κανείς

...το πιό θανάσιμο αμάρτημα είναι να μήν αγαπάς τον εαυτό σου...

... και το πρωΐ θα πρέπει να ξαναντυθείς, μόνο και μόνο για να πονέσεις...


Tόσα άστρα κι εγώ να λιμοκτονώ.

... κι η ειλικρίνεια αρχίζει πάντα εκεί, που τέλειωσαν όλοι οι άλλοι τρόποι να σωθείς.

... ίσως όταν ξαναϊδωθούμε να μην ξέρει πιά καθόλου ο ένας τον άλλον.
Έτσι που επιτέλους να μπορέσουμε να γνωριστούμε.

Όσο για μένα είχα πολλές υπέροχες στιγμές, μιας και δεν ήμουνα ποτέ του κόσμου ετούτου...

Tί μου χρειάζεται η φαντασία, σκεφτόμουν, οι εφημερίδες έχουν κάθε μέρα τόσα συνταρακτικά...

... διηγούμαι, λοιπόν, όλο και πιό σιγανά, αφού όλα είναι όνειρο
και μπορεί κάθε στιγμή να ξυπνήσεις.

Tο κέρδος είναι ότι τους ξέφευγα διαρκώς.

... δέχομαι τη ζωή χωρίς αντιλογίες όπως στα όνειρα...

Tα πεθαμένα παιδιά δεν έχουν πιά τον φόβο να μεγαλώσουν...

... γιατί αλίμονο αν μαθαίναμε όσα μας έχουν συμβεί.


... φοράω τη γραβάτα μου μ' έναν τέτοιο τρόπο, που να καταλάβουν, επιτέλους, ότι είμαι από καιρό κρεμασμένος.

...εγώ όλα τα ξέρω, όλα τα έζησα - μόνο ποτέ δεν είχα υποπτευθεί πόσο ατέλειωτη μπορεί να 'ναι μια νύχτα...

...γιατί την ώρα που πεθαίνεις, σαν ένας φονιάς που απομακρύνεται βιαστικά,
φεύγει από μέσα σου ο άγνωστος που υπήρξες.

...μου στοίχισε αρκετή περιφρόνηση
η ερώτηση για πράγματα που δεν βλέπαν οι άλλοι...


Kανείς δε θα μάθει ποτέ με πόσες ξαγρύπνιες συντήρησα τη ζωή μου...

...ο καθένας ζεί με το τρόπο του την αιώνια παραπλάνηση

... εξάλλου άνθρωπος είμαι κι εγώ, χρειάζομαι λίγη μέριμνα: ένα όνειρο ή μια μητέρα ή έστω μια ξαφνική περιφρόνηση...

Oοπωσδήποτε θα είχα κάνει μεγάλα πράγματα στη ζωή μου, αλλά είχα γεννηθεί πολύ απασχολημένος...

Aν ρίχναν ένα καράβι μες στο μυαλό μου θα ναυαγούσε.

... αλλά τι να 'κανα που υπήρξα πάντα
απ' την άλλη μεριά της ζωής.

Γι' αυτό σου λέω
πρέπει να βρείς έναν άλλο τρόπο να ξεχωρίζεις τους ανθρώπους,
όχι να περιμένεις την πράξη - είναι τότε αργά.

...ο ουρανίσκος μου είναι
ένα μικρό κοιμητήρι όπου σαπίζουν
χιλιάδες ανείπωτα λόγια.

Oλα όσα αρνηθήκαμε - αυτό είναι το πεπρωμένο μας.

Eχει αρκετή θέση για να πεθάνεις.

...τα μάτια μας θα ζήσουνε και πέρα απο το θάνατό μας
για να κλαίνε
φυσάει.

Kαι μόνος ο καθένας μας θ' ακούσει το ράγισμα ενός άστρου..αργά.. τη νύχτα.

Μόνον αφήστε με μες στ' όνειρο, γιατί εκεί κανείς δεν πεθαίνει.

Γιατί οι άνθρωποι μόνο όταν βλέπουν τον εαυτό τους μέσα σου
βεβαιώνονται ότι κι εσύ υπάρχεις.

οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν, σαν τα τραγούδια και τις γιορτές,
και τότε θα φανεί αυτό το ανύπαρκτο πρόσωπο που υπήρξαμε

 Πάνω στα υγρά τσαλακωμένα σεντόνια μαραίνονταν το γέλιο των αγέννητων παιδιών…και σμίγουν και χωρίζουν οι άνθρωποι και δεν παίρνει τίποτα ο ένας απ’ τον άλλον.

Γιατί ο έρωτας είναι ο πιο δύσκολος δρόμος να γνωριστούν.
Γιατί οι άνθρωποι, σύντροφε, ζουν από τη στιγμή που βρίσκουν μια θέση στη ζωή των άλλων

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ
Προσπαθεί να φαίνεται ήρεμος.
Να μοιάζει με τους άλλους.
Κι είναι στιγμές που το κατορθώνει.
Όμως τις νύχτες δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Οι μεγάλες φτερούγες του
δε χωράνε μέσα στον ύπνο.

Γιατί οι εραστές είναι τυφλοί, με τα ωχρά τους βλέφαρα κλειστά ο ένας από τη λάμψη του άλλου. Οι εραστές δε βλέπουν, μόνο αγγίζονται, μα οι ρόγες των δακτύλων τους είναι τα ίδια τα πελώρια, τα πάντα έκπληκτα μάτια του θεού....

Δόθηκα στα πιο μεγάλα
ιδανικά, μετά τ' απαρνήθηκα,
και τους ξαναδόθηκα ακόμα πιο ασυγκράτητα. ....
....συχώρεσα εκείνους που με σύντριψαν, έγλυψα εκεί που
έφτυσα,
έζησα την απάνθρωπη στιγμή, όταν ανακαλύπτεις, πλέον
αργά, ότι είσαι ένας άλλος
από κείνον που ονειρευόσουνα.....
Βούλιαξα σε μικροζητήματα
φιλονίκησα για μιας σπιθαμής θέση, κατηγόρησα,
έκανα το χρέος μου από υπολογισμό, και την άλλη στιγμή,
χωρίς κανείς να μου το ζητήσει
έκοψα μικρά-μικρά κομμάτια τον εαυτό μου και τον μοίρασα 
στα σκυλιά......

Στην πιο μικρή στιγμή μαζί σου, έζησα όλη τη ζωή.

Αιώνες τώρα χτυπάω τον τοίχο,
μα κανείς δεν απαντάει.
Όμως εγώ ξέρω πως πίσω απ' τον τοίχο
είναι ο Θεός.
Γιατί μόνον Εκείνος δεν απαντάει

Και μια μέρα θέλω να γράψουν στον τάφο μου: έζησε στα σύνορα μιας ακαθόριστης ηλικίας και πέθανε για πράγματα μακρινά που είδε κάποτε σ’ ένα αβέβαιο όνειρο..